(Sức khỏe -khoe24h) Viêm tai giữa cấp (VTG cấp) là một bệnh thường gặp ở trẻ em, nhất là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ; được xếp vào nhóm bệnh đường hô hấp trên.
Hơn 2/3 số trẻ đến 3 tuổi có ít nhất một hoặc nhiều đợt viêm tai giữa cấp và 50% trẻ bị hơn 3 đợt. Thường nhất là trẻ từ 6 đến 24 tháng tuổi bị. Bệnh thường xuất hiện nhiều vào mùa đông hơn mùa hè do thời tiết lạnh. VTG cấp trẻ em thường do nhiễm trùng hay nhiễm siêu vi. Thường đa số các trường hợp tự khỏi bệnh. Một số ít mới cần điều trị của bác sĩ.
Bệnh có thể dẫn đến những biến chứng nặng nề nếu không được phát hiện kịp thời thậm chí dẫn đến tử vong. Ước tính có khoảng 5% dân số Việt Nam bị viêm tai giữa các loại.
Bệnh thường gặp ở trẻ
Viêm tai giữa là quá trình viêm toàn bộ hệ thống hòm nhĩ, xương chũm. Quá trình viêm này có thể lan tới các nhóm tế bào xương chũm. Vì thế, trước đây viêm tai giữa còn được gọi là viêm tai xương chũm.
Viêm tai giữa cấp có 2 dạng:
– Viêm tai giữa cấp mưng mủ diễn tiến rầm rộ, rõ rệt: các dấu hiệu, triệu chứng khởi phát nhanh và ngắn. Trẻ thường bị sốt, chán ăn, nôn ói, tiêu chảy, cáu gắt, đau tai, chảy tai, ù tai, đầy tai, nghe kém. Màng nhĩ đỏ rực của niêm mạc bị sung huyết hoặc màng nhĩ phồng, mờ đục ở giai đoạn tụ mủ. Giai đoạn thủng nhĩ sốt và đau tai sẽ giảm, chảy tai qua lỗ thủng có thể là mủ, máu, dịch trong như nước; khi hút sạch dịch sẽ tìm thấy lỗ thủng ở màng nhĩ.
– Viêm tai giữa tiết dịch diễn tiến âm thầm: có hiện tượng tiết dịch trong hòm nhĩ, không có mưng mủ, diễn tiến cấp (≤3 tuần), bán cấp (3 tuần – 3 tháng), hoặc mạn tính (> 3 tháng), thường gặp ở trẻ 2-3 tuổi, không có các triệu chứng nhiễm trùng cấp tính (không sốt, không đau tai). Trẻ lớn thường than phiền cảm giác đầy tai, ù tai, nghe kém dần. Trẻ nhỏ thường biểu hiện chậm phát triển lời nói, ngôn ngữ. Soi tai cho thấy: màng nhĩ bị co kéo hoặc lồi và giảm di động. Màng nhĩ có thể dày lên, phồng lên hoặc thấy được mực nước hơi và bọt khí qua một màng nhĩ trong mờ.
Viêm tai giữa cấp mưng mủ và viêm tai giữa tiết dịch là bệnh tai thường gặp ở trẻ em sau nhiễm khuẩn hô hấp trên cấp. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh sẽ chuyển sang giai đoạn mạn tính dẫn đến hậu quả hoặc di chứng (thủng nhĩ, tiêu hủy chuỗi xương con, xơ dính hòm nhĩ, xẹp nhĩ, túi co lõm, nghe kém, điếc…) làm ảnh hưởng đến khả năng học tập, làm việc và giao tiếp của bệnh nhân.
Do đặc điểm giải phẫu và sinh lý của trẻ em có nhiều điểm khác biệt với người lớn, nên trẻ em thường hay bị viêm tai giữa cấp hơn như:
+ Trẻ em hay bị viêm mũi họng, vi khuẩn sẽ từ các ổ viêm này lan lên tai gây nên viêm tai giữa.
+ Ở trẻ em, vòi nhĩ (vòi Eustache ) thông từ hòm nhĩ với vùng mũi họng ngắn hơn ở người lớn nên vi khuẩn và các chất xuất tiết ở mũi họng rất dễ lan lên tai giữa, nhất là khi em bé nằm ngửa thì tai sẽ ở vị trí thấp hơn mũi họng, nếu em bé khóc, vòi nhĩ sẽ mở rộng thêm làm cho các chất xuất tiết ở mũi họng theo đó chảy vào hòm tai.
+ Hệ thống niêm mạc đường hô hấp (niêm mạc mũi họng, niêm mạc hòm nhĩ, niêm mạc khí phế quản…) ở trẻ em rất nhạy cảm, rất dễ phản ứng với những kích thích hóa, lý và cơ học gây xuất tiết dịch nhiều trong hòm nhĩ.
Những yếu tố nguy cơ mắc bệnh
+ Bé trai mắc bệnh nhiều hơn bé gái chút đỉnh.
+ Các bé nhỏ thường do các bé khác đi nhà trẻ hay trường học bị lây nhiễm sau đó mang mầm bệnh về nhà.
+ Các bé ngậm núm vú cao su nguy cơ cao hơn do bé nút và nuốt làm mở vòi Eustache nhiều lần, tăng nguy cơ nhiễm trùng hơn.
+ Trẻ chịu cảm lạnh và nhiễm trùng hô hấp dễ bị VTG cấp hơn.
+ Cha mẹ hút thuốc lá làm trẻ dễ bị cả VTG cấp và mạn.
Phân biệt viêm tai giữa cấp với các bệnh tai khác
Viêm tai giữa cấp là bệnh thường gặp ở trẻ em, liên quan đến nhiễm khuẩn hô hâp trên cấp. Ba loại vi khuẩn thường gây bội nhiễm là Streptococcus Pneumoniae, Hemophilus Influenzae (60-80%) và Moraxella Catarrhalis. Viêm tai giữa cấp mưng mủ trước đây được gọi là viêm tai giữa cấp do vi trùng. Viêm tai giữa tiết dịch trước kia còn đuợc gọi là viêm tai giữa tiết dịch, viêm tai giữa thanh dịch, viêm tai giữa không mưng mủ, viêm tai keo, ứ dịch tai giữa…..
Cần chẩn đoán phân biệt với các bệnh tai khác như:
+ Viêm tai ngoài.
+ Viêm hạch sau tai.
+ Zona tai.
+ Dị vật tai ngoài.
+ Chấn thương.
Triệu chứng phân biệt rõ và dễ dàng nhất là màng nhĩ trong các trường hợp này đỏ nhẹ hoặc không đỏ. Trong khi VTG cấp thì màng nhĩ rất đỏ.
Những biến chứng nguy hiểm
Nếu không được điều trị đúng, kịp thời, viêm tai giữa mạn mủ có thể đưa đến các biến chứng: liệt mặt, viêm xương đá, viêm mê nhĩ mủ, viêm tắc xoang tĩnh mạch bên, viêm màng não mủ, áp xe nội sọ (áp xe đại não, áp xe tiểu não, áp xe ngoài hoặc dưới màng cứng…).
Viêm tai giữa cấp ở trẻ nhỏ có thể gây thủng màng nhĩ, làm tiêu xương, gián đoạn chuỗi xương con… ảnh hưởng đến sức nghe của trẻ. Trẻ bị nghe kém, nhất là từ khi chưa phát triển lời nói, sẽ dẫn đến rối loạn ngôn ngữ (nói ngọng, nói không rõ âm, từ…) làm giảm sút nghiêm trọng chất lượng giao tiếp xã hội sau này của trẻ.
Nặng hơn nữa là những biến chứng nhiễm trùng, nhiều khi ảnh hưởng đến tính mạng: viêm tai giữa cấp có thể dẫn đến những biến chứng sọ não cực kỳ nguy hiểm như viêm màng não, áp xe não do tai, viêm tắc tĩnh mạch bên, do viêm nhiễm lan từ trần hòm tai lên não hoặc gây liệt dây thần kinh mặt (dây số VII). Chính vì vậy khi phát hiện trẻ em viêm tai giữa cần đến ngay các bác sĩ chuyên khoa để điều trị kịp thời. Tất cả các trẻ em bị sốt không rõ nguyên nhân, những trẻ nhỏ bị tiêu chảy và nôn… đều phải được khám kỹ càng về tai mũi họng để có thể phát hiện sớm được bệnh viêm tai giữa cấp.
Hướng xử trí
Phần lớn số ca bị VTG cấp tự khỏi không cần can thiệp điều trị chuyên biệt. Trong một số tài liệu guidelines hướng dẫn nên cho thuốc giảm đau hơn là dùng kháng sinh trong những ca nhẹ và trung bình và khi chẩn đoán chưa chính xác ở trẻ 2 tuồi hoặc nhỏ hơn.
Những bệnh nhi dưới đây cần dùng kháng sinh:
+ Triệu chứng kéo dài hơn 2-3 ngày.
+ Trẻ nhỏ dưới 2 tuổi bị VTG cấp 2 bên, hoặc màng nhĩ phồng đỏ và nhiều triệu chứng khác đi kèm.
+ Trẻ có chảy tai dù ở bất cứ tuổi nào.
+ Trẻ có nguy cơ biến chứng, ở trẻ có bệnh kèm theo như bệnh tim thận, gan phổi, suy giảm miễn dịch, xơ nang hay trẻ sinh non.
Cần cho nhập viện những trẻ sau đây:
+ Trẻ nhỏ hơn 3 tháng tuổi có VTG cấp.
+ Trẻ nhỏ hơn 3 tháng tuổi sốt từ 38°C hay cao hơn.
+ Trẻ nhỏ hơn 6 tháng tuổi sốt từ 39°C.
+ Trẻ có biến chứng viêm màng não, viêm xương chủm, liệt mặt.
+ Trẻ có tổng trạng xấu.
Với các bác sĩ gia đình hoặc đa khoa cần chuyển viện với những trẻ như sau:
+ Trẻ có triệu chứng kéo dài và không đáp ứng với kháng sinh.
+ Trẻ chảy tai hay thủng nhĩ không giảm sau 2-3 tuần.
+ Trẻ bị VTG cấp tái phát 3 đợt trong 6 tháng hoặc 4 đợt trong một năm.
Tùy vào thể bệnh do thầy thuốc chuyên khoa chẩn đoán sẽ có phương pháp điều trị tương thích. Đối với viêm tai giữa cấp tiết dịch luôn luôn bắt đầu bằng thuốc (Kháng sinh, kháng viêm, chống xuất tiết…) với thời gian ít nhất là 7-14 ngày, đôi khi phải can thiệp thủ thuật để dẫn lưu dịch trong hòm nhĩ.
Đối với viêm tai giữa mạn mủ điều trị bao gồm:
+ Điều trị nhiễm trùng tai với kháng sinh.
+ Các thuốc kèm theo: kháng viêm, giảm đau giảm sốt.
+ Làm thuốc tai: rửa tai bằng oxy già pha loãng. Rỏ tai với các dung dịch có Corticosteroid và kháng sinh.
Phòng bệnh
Để phòng bệnh viêm tai giữa cho trẻ, người lớn phải giữ gìn vệ sinh mũi họng hằng ngày cho bé sạch sẽ, hạn chế tối đa trẻ bị viêm mũi họng. Khi trẻ nôn trớ, không nên đặt trẻ nằm đầu thấp vì chất nôn dễ tràn vào tai giữa. Khi gội đầu cho trẻ, không nên hạ thấp đầu quá, nước sẽ chảy vào tai giữa, gây viêm. Nếu trẻ bị viêm mũi họng và viêm VA thì phải điều trị dứt điểm, đúng cách vì đó là nguyên nhân gây viêm tai giữa.
Trong nhiều trường hợp, nếu viêm VA quá nặng phải tiến hành nạo VA, khi có chỉ định của bác sĩ. Khi nghi ngờ trẻ bị viêm tai giữa, các bậc cha mẹ cần đưa trẻ đi khám tại chuyên khoa tai mũi họng ở các bệnh viện có uy tín. Tuyệt đối không được tự ý điều trị cho trẻ.
Một số cách điều trị sai lầm phụ huynh nên tránh
+ Nhét bông gòn hoặc rắc thuốc bột vào tai khi trẻ bị chảy mủ tai làm mủ không thoát ra được, mủ sẽ phá thủng màng nhĩ và nhiễm trùng lan lên trên gây viêm màng não, ap-xe não. Bột thuốc có thể gây dị ứng, sốc phản vệ nguy hiểm.
+ Đốt sáp ong thổi vào tai khi tai chảy mủ dễ làm cho bệnh nặng hơn.
Để phòng viêm tai, tuyệt đối không cho trẻ ngoáy tai vì việc này sẽ làm tai bị chấn thương, thậm chí phá thủng màng nhĩ.
TS.BS.Nguyễn Ngọc Minh
BV Quốc tế City, TP.HCM
Theo Tạp chí Sức Khỏe
